Μετά την δολοφονία του #ΤσάρλιΚέρκ, στο #hateoff αναλύουμε την ρητορική μίσους που φαίνεται πως όπλισε το χέρι του επίδοξου δολοφόνου του. Γιατί το #hatespeech, δεν είναι απλώς μια έντονη άποψη· είναι ένας καταλύτης που μπορεί να ενισχύσει προϋπάρχουσες προκαταλήψεις και να οδηγήσει σε πραγματική βία. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρούμε αυξημένα περιστατικά στοχοποίησης των λεγόμενων ευπαθών κοινωνικά ομάδων, μεταξύ των οποίων ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, μεταναστ(ρι)ών, θρησκευτικών μειονοτήτων και άλλων (σ.σ.ευάλωτων ομάδων). Το φαινόμενο αυτό δεν αφορά μόνο τις #ΗΠΑ αλλά και την #Ευρώπη, όπου οι θεσμοί και οι οργανισμοί καταγράφουν παρόμοιες ανησυχητικές τάσεις.
Ο Κίρκ και η Ρητορική του που όπλισε… κι απασφάλισε.
Ο Κίρκ υπήρξε ένας από τους πιο γνωστούς δεξιούς πολιτικούς σχολιαστές στις ΗΠΑ, με ισχυρή
επιρροή στη νεολαία μέσω #socialmedia και #podcasts. Οι θέσεις του περιλάμβαναν μια ευρεία γκάμα στοχοποίησης οτιδήποτε διαφορετικού:
- Ανοιχτή εναντίωση στα δικαιώματα των #ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, με χαρακτηρισμούς που παρουσίαζαν την ύπαρξή τους ως απειλή για την κοινωνία.
- Πολεμική κατά των #τρανς ατόμων και των νομοθεσιών που προστατεύουν την ταυτότητα φύλου.
- Συνωμοσιολογικά αφηγήματα για την «προώθηση ατζέντας» από εκπαιδευτικά ιδρύματα και ΜΜΕ.
- Συστηματική δαιμονοποίηση πολιτικών αντιπάλων και μειονοτήτων.
Η επιρροή του βασιζόταν σε έναν λόγο που συνδύαζε χιούμορ, προκλητικές ατάκες και συνεχή επανάληψη απλουστευτικών αφηγημάτων. Το γεγονός ότι πλούτισε μέσα από την εμπορευματοποίηση αυτής της ρητορικής κάνει τον δημόσιο διάλογο για τον θάνατό του ακόμη πιο έντονο.
Στατιστικά από τις ΗΠΑ
Σύμφωνα με τα στοιχεία του FBI για το 2023:
- Καταγράφηκαν 11.862 περιστατικά εγκλημάτων μίσους με 13.829 παραβάσεις και 14.416 θύματα.
- Τα περισσότερα είχαν κίνητρο φυλετικό/εθνοτικό (περίπου 52–53%).
- Τα εγκλήματα με βάση τη σεξουαλική προτίμηση αποτελούν το 18% και αυτά που σχετίζονται με ταυτότητα φύλου περίπου το 4%. – Οι αναφορές δείχνουν γενική τάση αύξησης τα
τελευταία χρόνια, ενώ πολλά περιστατικά δεν καταγράφονται λόγω φόβου ή δυσπιστίας προς τις
αρχές.
Την ίδια ώρα, τα στατιστικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση, βάσει της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA) αναφέρουν πως:
- Το 58% των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων έχει υποστεί κάποια μορφή παρενόχλησης τα τελευταία 5 χρόνια.
- Το 11% έχει υποστεί βίαιη επίθεση (ποσοστό που ανεβαίνει στο 17% για τρανς άτομα).
- Μόνο 1 στα 10 περιστατικά αναφέρεται στις αρχές, υποδεικνύοντας σημαντική υποκαταγραφή.
- Αναφορές της PACE (Συμβούλιο της Ευρώπης) κάνουν λόγο για αυξημένη ρητορική μίσους από πολιτικούς και μέσα ενημέρωσης, γεγονός που δημιουργεί κλίμα φόβου.
Ψυχολογική Διάσταση
Έρευνες από το πεδίο της κοινωνικής ψυχολογίας δείχνουν ότι η συνεχής έκθεση σε ρητορική μίσους
οδηγεί σε:
- Κανονικοποίηση της βίας: Όταν η ρητορική παρουσιάζει ομάδες ως «απειλές», το κοινό θεωρεί πιο αποδεκτό να ασκείται βία εναντίον τους.
- Ενεργοποίηση και κινητροποίηση ατόμων ακραίας συμπεριφοράς ή χώρων: Άτομα που ήδη έχουν τάσεις επιθετικότητας ή ριζοσπαστικές πεποιθήσεις ενδέχεται να περάσουν στη δράση.
- Δευτερογενείς επιπτώσεις: Αυξημένος φόβος, άγχος, και περιορισμός της ελευθερίας έκφρασης των
στοχοποιημένων ομάδων.
Επίσης, ειδικές μελέτες ομοτιμίας, Peer-reviewed μελέτες (π.χ. Dancygier et al., 2022, American Political Science Review) τεκμηριώνουν ότι τα #hatecrimes (εγκλήματα μίσους) αυξάνονται σημαντικά σε περιοχές με αυξημένη ρητορική μίσους στα ΜΜΕ ή ακόμη και προερχόμενα από πολιτικούς.
Hatecrimes | Αυστηρότερες ποινές για εγκλήματα μίσους στην Σλοβενία
Νέμεση και Κάθαρση – Η Κοινωνική Αντίδραση
Ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι, όπως ο Jonathan Haidt και ο James Gilligan, έχουν αναλύσει το
φαινόμενο της «κάθαρσης» και της κοινωνικής «νέμεσης» ως φυσική αντίδραση απέναντι σε όσους προκαλούν έντονο κοινωνικό πόνο. Αν και η βία δεν δικαιολογείται, η κοινωνία πολλές φορές αντιλαμβάνεται τον θάνατο ενός ατόμου που προκαλούσε πόλωση ως μορφή «συμβολικής δικαιοσύνης». Αυτή η αντίληψη βοηθά τις μάζες να επαναφέρουν μια αίσθηση ισορροπίας, αλλά εγκυμονεί τον κίνδυνο να δικαιολογήσει περαιτέρω κύκλους βίας.
Αντιδράσεις στα Social Media και Πολιτική Ανάλυση
Μετά τον θάνατο του Κέρκ, τα social media πλημμύρισαν με αντιδράσεις που κυμαίνονταν από light πανηγυρισμούς έως έντονη κριτική για τον τόνο της συζήτησης. Υποστηρικτές του Κέρκ μίλησαν για
πολιτικά υποκινούμενη βία και έθεσαν ζήτημα περιορισμού της ελευθερίας λόγου. Στον αντίποδα, ακτιβιστές και ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεις τόνισαν ότι ο λόγος του υπήρξε επικίνδυνος και ότι η συζήτηση πρέπει να στραφεί στην προστασία μειονοτήτων από ρητορική που μπορεί να οδηγήσει σε βία. Πολιτικοί αναλυτές επισήμαναν ότι η δολοφονία του θα οξύνει την πολιτική πόλωση, ενδεχομένως μετατρέποντάς τον σε «μάρτυρα» για την ακροδεξιά, γεγονός που μπορεί να ενισχύσει την επιρροή της ρητορικής που εκείνος προωθούσε. Η συζήτηση γύρω από το γεγονός ανέδειξε την ανάγκη για πιο υπεύθυνο δημόσιο λόγο, αλλά και για κατανόηση του πώς οι κοινωνίες αντιδρούν σε φιγούρες που θεωρούνται πηγή μίσους.
«Το μίσος δεν φοράει φωτοστέφανο»
Η δολοφονία του Charlie Kirk δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποτελέσει αφορμή για την ηρωοποίησή του. Το να μετατρέπεται ένας άνθρωπος που έχτισε δημόσιο λόγο πάνω στη στοχοποίηση, την παραπληροφόρηση και τη διχόνοια σε «μάρτυρα της ελευθερίας του λόγου» είναι μια επικίνδυνη παραχάραξη της ίδιας της πραγματικότητας. Η ρητορική μίσους δεν είναι γνώμη· είναι όπλο. Και όταν αντιμετωπίζεται ως απλή «άποψη», ενισχύεται και αναπαράγεται, ανοίγοντας τον δρόμο για νέους κύκλους βίας.
Παρόμοια φαινόμενα έχουμε δει ξανά: ο Anders Behring Breivik, που σφαγίασε δεκάδες νέους στο Νησί Ουτόγια, βρήκε θαυμαστές που τον τίμησαν ως «μαχητή του έθνους». Ο Kyle Rittenhouse, οπλισμένος έφηβος που σκότωσε διαδηλωτές, αναγορεύτηκε από ακροδεξιούς κύκλους σε «πατριώτη» και «πρότυπο θάρρους». Ακόμη και ο Ashli Babbitt, που σκοτώθηκε εισβάλλοντας στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ στις 6 Ιανουαρίου, τιμήθηκε ως «μάρτυρας» από θιασώτες της θεωρίας συνωμοσίας Storming of the United States Capitol. Σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις, η κοινωνία ήρθε αντιμέτωπη με μια επικίνδυνη αντιστροφή αξιών: οι φορείς μίσους και βίας εμφανίζονται ως «θύματα» ή «ήρωες», ενώ οι πραγματικοί στόχοι τους —οι δημοκρατικοί θεσμοί, τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι μειονότητες— αποσιωπώνται.
Η ελευθερία λόγου είναι θεμέλιο της δημοκρατίας, αλλά δεν είναι άδεια για να διασπείρεται δηλητήριο.
Η προστασία της δεν σημαίνει ανοχή στην υποκίνηση μίσους. Αντίθετα, η καταδίκη του μίσους είναι ο μόνος τρόπος να προστατευθεί η ελευθερία, γιατί χωρίς σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δεν υπάρχει χώρος για καμία ελευθερία. Το να αντιμετωπίζουμε τον θάνατο του Kirk ως αφορμή για εξύμνηση, σημαίνει να νομιμοποιούμε το ίδιο το μίσος που δηλητηριάζει τον δημόσιο διάλογο. Και αυτό δεν είναι τιμή — είναι συνενοχή.
Σπάζοντας τον Κύκλο του Μίσους: Από τη Ρητορική στη Θεσμική Ευθύνη
Η ρητορική μίσους δεν είναι απλώς επικίνδυνη στο επίπεδο του δημόσιου διαλόγου. Συνδέεται με
πραγματικές επιθέσεις και ψυχολογικές συνέπειες για τις στοχοποιημένες ομάδες. Οι δημοσιογράφοι
και οι αναλυτές έχουν ευθύνη να δείχνουν τις συσχετίσεις μεταξύ δημόσιων δηλώσεων, κοινωνικών
τάσεων και στατιστικών στοιχείων.
Η περίπτωση του Κέρκ υπενθυμίζει πως η βία μπορεί να γυρίσει και προς εκείνους που την τροφοδοτούν με τον λόγο τους. Αν και δεν επιχαίρουμε τον θάνατο κανενός, οφείλουμε να εξετάζουμε πώς η κοινωνία αντιδρά σε τέτοιες φιγούρες και να δουλεύουμε για να σπάσουμε τον κύκλο μίσους, πριν γεννήσει νέα θύματα.
Πρόταση για Θεσμικές Παρεμβάσεις
Η εκπαίδευση στα σχολεία για την αναγνώριση και την αντιμετώπιση ρητορικής μίσους, σε συνδυασμό
με πολιτικές ενημέρωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαφορετικότητα, μπορεί να μειώσει σημαντικά την κανονικοποίηση μισαλλόδοξων αντιλήψεων. Χώρες όπως η Σουηδία και η Ολλανδία
έχουν εντάξει εκπαιδευτικά προγράμματα κατά του μίσους στο σχολικό τους πρόγραμμα, ενώ η
Γερμανία επενδύει σε πρωτοβουλίες κατά της ακροδεξιάς ριζοσπαστικοποίησης. Παράλληλα, η
ενίσχυση των μηχανισμών καταγραφής και δίωξης εγκλημάτων μίσους, όπως εφαρμόζεται στο
Ηνωμένο Βασίλειο, έχει οδηγήσει σε αύξηση των καταγγελιών και καλύτερη προστασία των θυμάτων.
«ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΕΓΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ» στο Ελληνικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης μέσω της πλατφόρμας Hate2HateEU
Στην Ελλάδα, μια πρώτης τάξης ευκαιρία ένταξης μαθήματος καταπολέμησης της ρητορικής μίσους, σε σχολείο, είχε η πρόσφατη πρωτοβουλία που υλοποιήθηκε σε συνεργασία με το Ελληνικό Κολλέγιο και την ευρωπαϊκή πλατφόρμα μας Hate2HateEU. Το πρόγραμμα στόχευσε στην ευαισθητοποίηση μαθητών και φοιτητών γύρω από τη ρητορική μίσους, μέσα από εργαστήρια, συζητήσεις και εκπαιδευτικό υλικό που σκοπό έχει να αναδεικνύει τις επιπτώσεις του φανατισμού τόσο στο διαδίκτυο όσο και στον δημόσιο χώρο. Η δράση αυτή λειτούργησε όχι μόνο ως εκπαιδευτική παρέμβαση, αλλά και ως χώρος συνάντησης διαφορετικών εμπειριών και ιδεών, καλλιεργώντας κριτική σκέψη και ενδυναμώνοντας τους νέους να αναγνωρίζουν και να αντιστέκονται ενεργά σε μισαλλόδοξους λόγους.
Αλέξανδρος Γ. Τανασκίδης – Λαμπουσνάκης
Δημοσιογράφος
Ευρωπαϊκά διαπιστευμένος επί Θεμάτων Ρητορικής Μίσους
Πρεσβευτής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Εθελοντών ΟΗΕ
